در ایران باستان جشن‌های متعددی به مناسبت‌های مختلف برپا می‌شد. یکی از این جشن‌ها که در بین ایرانیان از اهمیت بالایی برخوردار بوده، جشن مهرگان است. این جشن همه ساله از 16 تا 21 مهرماه برگزار می‌شد. در حال حاضر نیز جشن مهرگان در برخی نقاط کشور مانند یزد و کرمان، در بین پیروان زرتشت برگزار می‌شود.
ایرانیان در دوران باستان، مراسم و جشن‌های بسیاری داشته‌اند و هرماه جشنی برپا می‌کردند؛ در تقویم باستانی ایران، تمامی سی روز ماه، نام‌های خاصی داشتند و در همه ماه‌ها، نام روزی از ماه كه با نام خود ماه مطابقت داشت، مبارک بود و آن روز جشن گرفته می‌شد. در این میان سه جشن نوروز، مهرگان و سده از بزرگ‌ترین جشن‌های ملی به شمار می‌رفتند که در برخی مناطق همجوار ایران و حتی با آمدن اسلام در ایران نیز رایج بودند.
مهرگان، که بعد از نوروز دومین جشن مهم ایرانیان بود، هر ساله در ابتدای پاییز برگزار می‌شد. در واقع، در تقویم اوستایی، سال به دو فصل تابستان بزرگ و زمستان بزرگ تقسیم می‌شد؛ که نوروز جشن آغاز فصل تابستان بزرگ و شروع گرما و مهرگان، جشن آغاز زمستان بزرگ و شروع سرما، به شمار می‌رفته است. مهرگان به دو جشن تقسیم می‌شد؛ مهرگان کوچک که در 16 مهر برگزار می‌شد و متعلق به خواص بود و مهرگان بزرگ که در 21 مهر برای عوام برگزار می‌شد.
جشن مهرگان در شعر بسیاری از شاعران بازتاب پیدا کرده است و اطلاعات ارزشمندی در مورد مهرگان در اختیار قرار می‌دهند. شاعرانی همچون فردوسی، رودكی، فرخی، دقیقی، عنصری، ناصرخسرو، منوچهری در دیوان خود در مورد این جشن شعر سروده‌اند.
جشن مهرگان چه تاریخی است؟
در گاه‌شمار یزدگردی جشن‌های ایرانی و همه مناسبت‌ها ثابت بوده‌اند؛ اما بعد از اسلام این گاه‌شمار از بین می‌رود. در گاه‌شمار باستانی ایران تمام ماه‌ها 30 روز داشتند حال آنکه در تقویم امروزی، ماه‌هایی که در نیمه اول سال قرار گرفته‌اند، 31 روز دارند که این اختلاف 6 روزه باعث شده است تاریخ شروع جشن مهرگان از 16 مهر به 10 مهر منتقل شود.
موسیقی مهرگان
بدون تردید جشن بزرگ و باشکوهی چون مهرگان به‌همراه موسیقی و طرب بوده است؛ اما اطلاعاتی از آن در دسترس نیست و تنها در میان منابع تاریخی می‌توان اثری از آن پیدا کرد. خلف تبریزی در کتاب خود به نام برهان قاطع برای یکی از مقام‌ها و لحن‌های موسیقی سنتی ایرانی از موسیقی مهرگان نام برده است.
در کتاب موسیقی کبیر ابونصر فارابی نیز مقام یازدم از دوازده مقام به نام مهرگان آمده است. نظامی گنجوی نیز در منظومه خسرو و شیرین، مهرگان را بیست و یکمین لحن از سی لحن ذکر کرده است.
شعر فردوسی در مورد جشن مهرگان
حکیم ابوالقاسم فردوسی، شاعر حماسه‌سرای ایران مهرگان را در شاهنامه به‌عنوان روزی معرفی می‌کند که پادشاه بزرگ و دادگر ایرانی فریدون آن را برای تاج‌گذاری و شروع فرمانروایی خود، برگزیده است.
فریدون چو شد بر جهان کامگار / ندانست جز خویشتن شهریار
به رسم کیان تاج‌وتخت مهی / بیاراست با کاخ شاهنشهی
به روز خجسته سر مهرماه / به سر برنهاد آن کیانی کلاه
زمانه بی‌اندوه گشت از بدی / گرفتند یک سر ره ایزدی
می روشن و چهره‌ی شاه نو / جهان گشت روشن سر ماه نو
بفرمود تا آتش افروختند / همه عنبر وزعفران سوختند
پرستیدن مهرگان دین اوست / تن‌آسانی و خوردن آیین اوست
کنون یادگار است ازو ماه مهر / بکوش و به رنج هیچ منمای چهر
منبع : کجارو
